Podział majątku wspólnego - po rozwodzie, przed rozwodem

Podział majątku wspólnego małżonków jest jednym z najważniejszych i najtrudniejszych zagadnień prawa rodzinnego. Może odbywać się zarówno polubownie, jak i sądownie, po rozwodzie, a nawet w trakcie trwania małżeństwa (w określonych sytuacjach-w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej).

W tym artykule postaram się odpowiedzieć na najczęstsze pytania dotyczące tego skomplikowanego tematu.

Co to jest majątek wspólny małżonków?

Majątek wspólny małżonków to majątek nabyty przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa.

Oznacza to, że wszystkie dobra nabyte przez małżonków w czasie trwania małżeństwa należą do nich wspólnie, niezależnie od tego, kto je nabył i z czyich zarobków. Wyjątkiem są dobra wyłączone z majątku wspólnego na podstawie umowy małżeńskiej lub ustawy.

Majątek wspólny obejmuje m.in.

- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków

- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków

- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie emerytalnym (o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 Nr 137 poz. 887))

Do majątku natomiast osobistego każdego z małżonków (czyli takiego, który stanowi wyłączną własność danego małżonka i nie podlega podziałowi) należą m.in.:

- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Kiedy może nastąpić podział majątku małżonków?

Podział majątku małżonków może nastąpić wyłącznie po ustaniu wspólności majątkowej, która powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa, a ustaje z chwilą orzeczenia rozwodu lub separacji, lub w momencie zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej (intercyzy) ustanawiającej między małżonkami ustrój rozdzielności majątkowej.

Prawo przewiduje także inne sytuacje, kiedy automatycznie wygasa wspólność ustawowa – gdy jedno z małżonków zostanie ubezwłasnowolnione, a także, gdy w stosunku do jednego z małżonków zostanie ogłoszona upadłość.

Tym samym podział majątku może nastąpić przed rozwodem, w jego trakcie czy też po rozwodzie. W praktyce 90% spraw w przedmiocie podziału majątku odbywa się po rozwodzie.

Jakie są zasady podziału majątku małżonków?

Podstawową zasadą podziału majątku małżonków jest równy udział każdego z małżonków w majątku wspólnym. Oznacza to, że każdy z małżonków ma prawo do połowy wartości majątku nabytego w czasie trwania wspólności majątkowej. Nie ma znaczenia, kto z małżonków zarabiał więcej, kto zajmował się domem i dziećmi, czy kto dokonywał poszczególnych zakupów.

W wyjątkowych sytuacjach każdy z małżonków może wnieść o ustalenie nierównego podziału majątku wspólnego, czyli takiego, w którym jeden z małżonków otrzyma więcej nie połowę takiego majątku.

Jest to możliwe, gdy zachodzą tzw. „ważne powody” i różne przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego.

Przyjmuje się, iż podstawą takiego żądania może być sytuacja, gdy jeden z małżonków dopuścił się rażącego naruszenia zasad współżycia małżeńskiego, np. przez znęcanie się nad drugim małżonkiem lub dziećmi, przez prowadzenie rozrzutnego trybu życia (np. hazard, używki) lub przez popełnienie przestępstwa na szkodę rodziny. W takim przypadku sąd może przyznać drugiemu małżonkowi większy udział w majątku wspólnym.

Sąd ocenia także stopień przyczynienia się do powstania, zwiększenia lub zachowania wartości majątku wspólnego. Wkład osobisty może być materialny (np. praca zarobkowa, remonty) lub niematerialny (np. opieka nad dziećmi, pomoc domowa).

Orzecznictwo w tym zakresie jest bogate i każdorazowo sąd ocenia, czy w sprawie zachodzą przesłanki do ustalenia nierównego podziału majątku.

Warto podkreślić, iż takie żądanie wymaga bardzo dobrej i przekonującej argumentacji oraz adekwatnego stanu faktycznego, a określenie nierównych udziałów w majątku wspólnym ma charakter wyjątkowy.

Jak dokonać podziału majątku małżonków?

Podział majątku małżonków może odbyć się na dwa sposoby: przez zawarcie umowy między stronami (np. w ramach mediacji) lub przez orzeczenie sądu. Umowa o podziale majątku jest możliwa tylko wtedy, gdy obaj małżonkowie są zgodni co do sposobu podziału i nie ma żadnych wątpliwości co do składu i wartości majątku wspólnego. Taka umowa zawiera wykaz składników majątkowych oraz sposób ich podziału, wraz z określaniem ewentualnych spłat na rzecz drugiego małżonka.

Umowa dotycząca podziału majątku może być zawarta w dowolnej formie. Jednak, gdy w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi nieruchomość, to umowa powinna zostać przygotowana w formie aktu notarialnego.

Jeśli nie ma zgody między stronami lub istnieją spory co do składu i wartości majątku wspólnego, konieczne jest wystąpienie do sądu o podział majątku. Sąd dokona podziału majątku według własnego uznania, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy i interesy stron.

Jak ustalić wartość majątku wspólnego?

Wartość majątku wspólnego jest ustalana na dzień jego podziału, a skład majątku wspólnego na datę ustania wspólności małżeńskiej. Wartość majątku może być określona przez samych małżonków lub przez biegłego sądowego.

W jaki sposób jest dzielony majątek pomiędzy małżonkami?

Podstawową zasadą podziału majątku wspólnego małżonków jest podział w naturze. Sąd zatem będzie zmierzał do sytuacji, gdy każdy z małżonków otrzyma konkretne przedmioty majątkowe czy prawa majątkowe odpowiadające jak najbliżej wartości przedmiotom otrzymanym przez drugiego małżonka. Ewentualne różnice wyrównywane są poprzez spłaty pieniężne. Ostatecznością jest sprzedaż danego składnika majątku (np. nieruchomości, gdy żaden z małżonków nie chce lub nie może jej otrzymać, np. nie jest w stanie spłacić drugiej strony).

Jako adwokat od wielu lat specjalizujący się w sprawach rodzinnych, w tym podziałach majątku małżonków, zapraszam do kontaktu w mojej kancelarii adwokackiej w Rudzie Śląskiej.